بخش مرکزی میانه
میانه نگار
۲۹ فروردین, ۱۳۹۹
۵:۳۰ ب.ظ

شهر میانه (میانا)

شهر میانه (میانا) یکی از شهرهای مهم استان آذربایجان شرقی و مرکز شهرستان میانه است. این شهر در جنوب شرق استان قرار دارد و به واسطهٔ اینکه سال‌ها تنها راه ارتباطی منطقهٔ آذربایجان به بدنهٔ اصلی کشور از طریق درهٔ قافلانکوه بوده، به عنوان دروازه‌ی آذربایجان شناخته می‌شود.

وجه تسمیه میانه

هر حکومتی در دوره خود، شهرها و آبادی‌ها و بناهایی را به نوعی به خود مربوط می‌کند، چه با نام بزرگان خود و چه با لغات و اصطلاحات خاص خود. مثلاً شاه عباس صفوی در زمان حکومت خود 999 کاروانسرا در شهرهای مختلف ساخت یا مرمّت کرد که اکنون هم به کاروانسراهای عباسی معروفند.

شهرها و آبادی‌های دوره حکومت مادها نیز از این امر مستثنی نبوده‌اند. آنها بنا به گویش‌های مختلفی که در مکان‌ها و زمان‌های مختلف داشته‌اند، ترکیبات مختلفی از «ماد» را در نام آبادی‌ها نهاده‌اند. «ماد» در گویش اینها بصورت‌های مختلف «ماد، مار، مر، مای، می» بوده است.

شهرهای سوق الجیشی یا آبادی‌های تازه بنا شده آن دوره با چنین واژه‌هایی ترکیب شده و بسیاری از اماکن کنونی آذربایجان را تشکیل داده‌اند، مانند:

«مایانا(مییانا)، مایان(نزدیک تبریز)، مایانج(نزدیک زنجان)، مایان شان (ماهنشان)، ماراغا، ماراند/مارایاند/مارایانا(مرند)، مایکی(ماکی)، مارد(قیزیل اوزن)، مارگیاناد(دریاچه ارومیه)، مادآوا(نزدیک ماهنشان)، مِی آوا(ماهی آباد میانه) و …». حتی در دوره ساسانیان، به آذربایجان نیز “مای” می‌گفتند.

“مییانا” یا “مایانا”، ترکیبی است از «مای» و «آنا» به معنای «ماد بزرگ» یا «ماد مادر».

تصویربرداری هوایی از شهر میانه – ارسالی از آقای میلاد اسکندرزاده

این واژه کهن غیرفارسی در سده‌های گذشته مانند دیگر نام‌های اماکن و مناطق آذربایجان، قربانی افکار مسموم شده و آنرا با میانه به معنای وسط یکی گرفته‌اند و در توجیه آن هر کدام چیزی بافته‌اند. یکی به دلیل قرار گرفتن بین زنجان و تبریز آنرا میانه دانسته است. دیگری بخاطر قرار گرفتن بین تبریز و تهران، آن دیگری بخاطر قراگیری بین مثلث مراغه، زنجان و تبریز، یکی دیگر بخاطر قرار گرفتن بین عراق عجم و آذربایجان و … . در حالیکه این توجیه برای هر شهر دیگری صادق است و منحصر به میانه نیست.

میانه در طول تاریخ همواره میانا بوده است و اینجانب در مطالعه صدها کتاب و سند و نقشه اروپایی و عربی هرگز برای میانه چیزی غیر از میانه ندیده‌ام. نقشه‌های اروپاییان که بعد از رنسانس به جهانگردی پرداختند، این شهر را Miyana ثبت کرده‌اند و فقط اعراب بنا بر گویش خود آنرا میانج خوانده‌اند چنانکه ساوه را ساوج خوانده‌اند.

منبع: نوشته‌ی محمدصادق نائبی naebi.ir

حتماً ببینید: روستای تازه کند دیوانلیق (دووانلی تزه کند)

مساحت و تقسیمات کشوری

شهرستان میانه با ۵۵۸۰ کیلومتر مربع مساحت از مجموع مساحت ۴۵۱۶۲ کیلومترمربعی استان، به عنوان پهناورترین شهرستان استان آذربایجان شرقی محسوب می شود که یک هشتم از خاک استان و یک سیصدم از خاک ایران را در برگرفته است.

براساس آخرین تقسیمات کشوری دارای چهار بخش (مرکزی، ترکمنچای، کاغذکنان و کندوان)، ۱۷ دهستان و ۵ نقطه شهری به نام‌های میانه، ترکمنچای، آق‌کند، آچاچی و ترک می‌باشد. شهرستان میانه ۴۰۳ آبادی وجود دارد که ۵۰ آبادی خالی از سکنه می‌باشد.

براساس نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن مرکز آمار ایران در سال ۱۳۹۵، جمعیت شهرستان میانه ۱۸۲,۸۴۸ نفر و تعداد خانوار آن، ۵۷,۶۶۵ خانوار است که از این تعداد ۹۴,۳۵۵ مرد و ۸۸,۴۹۳ آن زن است.

منبع نوشته: ویکی پدیا

دکتر فیروز سیمین فر در کتاب خود «نگاهی نوین به اسامی کهن در شهرستان میانه» در مورد وجه تسمیه اسم روستا می‌نویسد:

میانا (Miana)

میانا اسم یکی از شهرهای استان آذربایجان شرقی و مرکز شهرستانی به همین نام می‌باشد که بصورت میانه نوشته می‌شود، همچنین میانا نام یکی از روستاهای بخش خاروانا در شهرستان مرند می‌باشد.

از نظر لغوی «میانا» اسمی مرکب می‌باشد که از واژه‌های «می» و «آنا» تشکیل شده است.

آنا در زبان ترکی به معنی مادر می‌باشد. نویسنده گرامی کتاب میانه، آقای محمد صادق نائبی، «می» را مخفف «مای» دانسته و مایه را شکل گویشی واژه‌ی «ماد» دانسته است، میانا در اصل مایانا بوده است که ترکیبی از مای و آنا به معنی ماد بزرگ یا ماد مادر است.

محقق گرامی، امید نیایش معتقد است که سومرها نیز همانند تؤره یِ * ترک‌ها، یک سری قوانین غیر قابل تغییر داشته‌اند که به آنها «می» گفته می شده است. «به قوانین آسمانی سومرها (می) می گفتند. در این صورت مفهوم لغوی میانا بصورت مجموعه قوانین مادر» خواهد بود.

آذربایجان شناس گرامی میر علی سید اوف معتقد است که در بین خلق‌های ترکی قدیم به خدا بانوی (الهه‌ی) حامی و حافظ بچه ها «مایانا» می‌گفته‌اند که «مای» موجود در آن به مفهوم الهه توانا و آفریننده بوده و «آنا» به مفهوم مادر می‌باشد و در نتیجه مفهوم و معنی کلمه‌ی مرکب مایانا، «الهه مادر» می‌باشد.

با در نظر گرفتن این نکته که در دنیای قدیم گذاشتن اسم الهه بر مکان‌های زندگی و منسوب نمودن اسامی قبایل، انسان‌ها، آبادی‌ها، قلعه ها، معبدها و غیره به الهه های قدیم، مرسوم بوده است، منسوب بودن اسم میانا به الهه حامی و محافظ بچه‌ها پذیرفتنی تربه نظر می آید. در این صورت شهر میانا به مفهوم شهر الهه‌ی مادر خواهد بود.

علاوه بر میانا، تعدادی از اسامی جغرافیائی دیگر نیز در ترکیب خود از واژه‌ی «می» استفاده نموده‌اند، مثل: «روستای آغ میان در سراب، روستای میاردان در بستان آباد و روستای میاب در مرند.»

واژه‌ی قدیمی اومای که بصورت هومای در زبان ترکی آذربایجانی معاصر و بصورت هما در زبان فارسی بکار می‌رود، (مثل تبدیل آچا به هاچا)، از «او» به معنی «قدرتمند و قوی» و «مای» به معنی «خدا و الهه توانا» ساخته شده است و مفهوم لغوى آن الهه‌ی توانا و قوی خواهد بود.

اصطلاح همای سعادت که در زبان ترکی دؤولت قوشو (پرنده ی دارائی و پروت) گفته می‌شود از مفهوم فوق ایجاد شده است. پرنده‌ای را که به اعتقاد قدما بر سر فردی که لایق پادشاهی بوده می‌نشسته و او را به سعادت و نیک بختی می‌رساند، همای سعادت می‌گفته‌اند.