جلفا شهر گمرکی و مرزی ایران، در جنوب ساحل رود مرزی ارس در ۱۳۵ کیلومتری شمال تبریز و ۶۵ کیلومتری شمال مرند در استان آذربایجان شرقی واقع شده‌است.
جلفا، به لحاظ جغرافیایی و به دلیل واقع شدن در نقطه صفر مرزی و همسایگی با کشورهای ارمنستان و آذربایجان و مهم‌تر از همه بهره‌مندی از خط آهن سراسری و اتصال آن به آسیای میانه و قفقاز از اهمیت فراوانی برخوردار بوده و یکی از شهرهای مهم و ترانزیتی کشور محسوب می‌شود.
سابقه تاریخی
جلفا از زمان‌های پیش از میلاد به خاطر موقعیت جغرافیایی و استراتژی اهمیت خاصی داشته و از لحاظ فرهنگی و مدنی دارای شهرتی بس فراوان بوده است. به طوری که اصحاب الرس در زمان حضرت سلیمان بن داود در این منطقه ظهور کرده و سبب ایجاد دوازده شهر در کنار رودخانه ارس شدند، که نام دوازده ماه بر آنها اطلاق گردید.
اقلیت‌های مذهبی ایران در ایالات شمالغرب و به خصوص ارومیه از مسیحیان ارمنستان می باشند که اغلب ساکنین قدیمی جلفا بودند و در زمان صفویه، شاه عباس کبیر در سال‌های ۱۶۲۵ م – ۱۶۲۹ م عده ای از مسیحیان صنعت‌گر این شهر را به اصفهان کوچانید و در آنجا شهری در کنار زاینده رود با همین نام احداث کرد.
تاریخ جلفا را مورخین به قرن ۵ قبل از میلاد ارجاع می دهند که در آن زمان اسم جلفا، جولاء (بافنده) بود و پس از مکان گزینی ارامنه جولا به جوغا تغییر کلمه داد، ولی پس از کوچاندن ارامنه توسط شاه عباس صفوی نام لاتین Jolfa به این مکان گزیده شد.
موقعیت جغرافیایی
شهرستان جلفا با وسعت ۱۶۷۰ کیلومتر مربع (۳.۷ درصد مساحت استان) در ۱۲۰ کیلومتری تبریز و به صورت نوار باریکی در مرز شمالی ایران واقع شده است.
این شهرستان از سمت شمال با کشورهای جمهوری ارمنستان و جمهوری خودمختار نخجوان، از سمت شرق با شهرستان خداآفرین، از سمت غرب با استان آذربایجان غربی و از سمت جنوب با شهرستان‌های ورزقان و مرند هم‌مرز است.
اقلیم و آب و هوا
اقلیم کلی شهرستان جلفا نیمه خشک و سرد میباشد و تنها قسمت کوچکی از ارتفاعات فوقانی و حاشیه رود ارس دارای اقلیم خشک و سرد می‌باشند. مقدار متوسط دمای سالیانه ۱۵ درجه سانتی گراد در حاشیه رود ارس تا ۵ درجه در ارتفاعات بلند متغیر است.
شهر جلفا درارتفاع ۷۰۴ متری از سطح دریاهای آزاد واقع شده است و از این نظر در بین شهرهای استان آذربایجان شرقی کمترین ارتفاع را به خود اختصاص داده است. این موقعیت ارتفاعی در مجموع به رغم آن که جلفا در شمالی‌ترین ناحیه کشور موجب تعدیل درجه حرارت آن نسبت به نقاط هم عرض آن در آذربایجان شده است.
ارتفاع پایین درمجموع موجب افزایش درجه حرارت در شهر جلفا و همچنین دشت گلفرج نسبت به نواحی کوهستانی پیرامون و بلندناحیه شده است. منطقه جلفا و ارسباران از نظر گیاهشناسی بطور کلی جزء ناحیه اصلی اروپ – سیبری و بخش فرعی تر آن با نام هیرکانین است که از مغرب تا ارسباران و از مشرق تا جنگل‌های گلستان ادامه دارد و مساحت آن با درنظر گرفتن جنگل‌های ارسباران به ۳ میلیون هکتار می رسد. این ناحیه در تمام فصول بوسیله باران و برف مشروب می گردد.
نوسان حرارت آن زیاد و زمستانش معمولاً سخت و شدید می باشد، هر چند در مجاورت اقیانوس‌ها و دریاها دارای زمستانی مطبوع تر و معتدل تر است. جنگل‌های ارسباران یا قراچه داغ که در آذربایجان شرقی قرار گرفته است جز جنگل‌های نیمه مرطوب بوده که از جامعه بلوطستان و مشتقات آن، با درختان غالب اوری و ممرز تشکیل می شود.
پوشش گیاهی در دو طرف رودخانه در ساحلهای ایران و آذربایجان نسبتاً متنوع می باشد. پوشش گیاهی شامل نیزار، بوته زار و در برخی مناطق پوشش درختچه‌های گز می باشد.
نقاط تاریخی و دیدنی
- حمام جلفا
- کلیسای سنت استپانوس (واقع در ۲۶ کیلومتری غرب جلفا)
- پل ضیاءالملک نخجوانی
- آبشار آسیاب خرابه (واقع در ۲۷ کیلومتری هادی‌شهر در حاشیه رود ارس)
- امامزاده شعیب دوزال
- امامزاده سید محمد نوجه‌مهر (از نوادگان امام موسی کاظم(ع))
- روستای کردشت (شامل مجموعه تاریخی و حمام کردشت)
- روستای اوشتبین (روستای پله‌ای)
- منطقه حفاظت‌شده ارسباران (با وسعت ۷۲ هزار هکتار در کناره‌های جنوبی رود ارس)
منبع نوشته: eachto.org
جلفا و جاذبه های گردشگری آن
آرامگاه سید ابوالقاسم نباتی
اگر از “جلفا” به سمت روستای “اشتبین” در ارتفاعات کوه “زوندول” برویم، مقبره عارف و شاعر بزرگی به نام حکیم “سید ابوالقاسم نباتی” نمایان می‌شود. شاعری عارف پیشه که بسیاری از اشعار خود را به زبان آذری و فارسی سروده و در میان مردمان این استان و حتی کشورهای ترکیه، آذربایجان و منطقه قفقاز طرفداران بی شماری پیدا کرده است.
مقبره‌ای درخور با ستون‌هایی از جنس سنگ مرمر که در بالا به یکدیگر متصل می‌شوند که زیبایی دو چندانی را به این آرامگاه بخشیده است.
مقبره امامزاده شعیب (برج دوزال)
در ۷۰ کیلومتری “جلفا” در کنار رودخانه “ارس” روستایی با نام “دوزال” واقع شده است. در فراز تپه‌ای زیبا و در فضایی کاملا با صفا و طبیعی آرامگاه امامزاده شعیب (ع) قرار گرفته است.
امامزاده‌ای که بر روی آن برجی زیبا قد بر افراشته است. برج دوزال از دوران ایلخانیان به یادگار مانده است. برجی مرتفع و هشت ضلعی که گرداگرد آن را کاشی کاری‌های فیروزه‌ای چشم نوازی محصور کرده اند.
حمام کردشت
قدمت این بنا به زمان شاه عباس صفوی می‌رسد. همچنین این حمام زیبا محل سکونت عباس میرزا پسر فتحعلی شاه قاجار نیز بوده است.
حمامی بسیار زیبا و بر گرفته از معماری اصیل ایرانی که در میان باغی سرسبز قرار گرفته است. این بنای تاریخی سالانه شمار بسیاری از گردشگران را به سوی خود جذب می‌کند.
قلعه مردشت
در نزدیکی سواحل رود ارس در روستای کردشت قلعه‌ای باستانی سربه فلک کشیده است. قلعه‌ای که در زمان خود از مهمترین و استراتژیک ترین نقاط مرزی به شمار می‌رفته است. این بنای تاریخی محل دیده بانی و مبارزه با سپاه روس در زمان “قاجاریه” بوده است.
کلیسای سنت استپانوس
در حدود ۱۸ کیلومتری شهر “جلفا” در نزدیکی رودخانه “ارس” در منطقه‌ای به نام “قزل وانک” یکی از بزرگ ترین کلیساهای ارامنه ایران واقع شده است.
“سنت استپانوس” اولین شهید مسیحیت بوده که در سال ۳۶ میلادی توسط یهودیان به شهادت رسید است. کلیسایی منحصر به فرد در میان کوهستان و درختان سرسبز و زیبا که برای رسیدن به آن باید از دل کوچه باغ‌هایی بسیار به یاد ماندنی گذشت.
اهمیت و تقدس این کلیسا در میان ارامنه ساکن “ارمنستان” به قدری بالاست که یک روز از سال را در این مکان گرد هم آمده و مراسم خاصی را در این کلیسا برگذار می‌کنند.
کاروانسرای خواجه نظر
این مکان تاریخی که از زمان “صفویه” بر جای مانده است در جنوب رودخانه “ارس” در نزدیکی شهر “جلفا” و مرز “جمهوری آذربایجان” قرار گرفته است. “شاه نظر” از تجار به نام ارمنی در زمان شاه عباس بوده که توانسته دو کاروانسرا را در دوطرف رودخانه “ارس” بنا کند.
کاروانسرایی زیبا با اتاق‌هایی سنگی و آجری که در زمان خود از زیبانرین کاروانسرا‌های این منطقه به حساب می‌آمده است.
پل ضیاء الملک
پل ضیاء الملک که در نزدیکی کاروانسرای “خواجه نظر” قرار دارد، از بناهای تاریخی که ساخت آن را به سال ۵۰۰ هجری قمری و حتی به قبل از میلاد مسیح نیز می‌رسانند.
پلی عام المنفعه که در زمان صفویه مجددا بازسازی شده و یکی از راه‌های ارتباطی با جمهوری آذربایجان کنونی بوده است.
کلیسای ننه مریم
در حدود ۲۰ کیلومتری غرب “جلفا” کلیسایی کوچک و بسیار ساده به چشم می‌خورد. بر خلاف دیگر کلیساهای این منطقه حکاکی‌های کمتر و نقش و نگار‌های اندکی بر روی دیواره‌های این کلیسا وجود دارد. “کلیسای ننه مریم” از قدیمی‌ترین کلیساهای این منطقه به شمار می‌آید.
آبشار آسیاب خرابه
در حدود ۳۰ کیلومتری شهر “جلفا” در نزدیکی روستای”مینجان آباد” یکی از دیدنی ترین مکان‌های طبیعی و تاریخی این منطقه واقع شده است. در کنار آسیابی قدیمی در دل کوه آبشاری مرتفع چشم نوازی می‌کند.
آبشاری که با سرازیر شدن خود به پایین کوه، دنیایی از سبزه و زندگی را به وجود آورده است. منطقه‌ای با امکانات رفاهی کافی برای گردشگران و طبیعت دوستان در این خطه آماده پذیرایی از مهمانان و گردشگران میباشد.
قلعه علی بیگ
قلعه علی بیگ در فاصله ۸۰ کیلومتری “هادی شهر” یا همان(جلفا) و در نزدیکی روستای “دستجرد” واقع شده است. در زمان “قاجار” شخصی به نام “علی بیگ” این قلعه را که از سال‌های پیش در این منطقه وجود داشته بازسازی کرده و از آن برای مقابله با روس‌ها استفاده کرده اند.
زیارتگاه بابا یعقوب
از سمت “جلفا” به سمت مرز “آذربایجان” و “ارمنستان ” که راهی شویم به روستایی به نام “سیه رود” خواهیم رسید. زیارتگاه بابا یعقوب از مکان‌های دیدنی و مذهبی این روستا به حساب می‌آید که سالانه جمع کثیری از مردم این روستا برای گرفتن حاجت به این مکان مقدس می‌آیند.
آبشار ماهاران
در کنار رود “ارس” در منطقه‌ای به نام “ماهاران” یکی دیگر از جاذبه‌های تفریحی و دیدنی شهرستان “جلفا” خود نمایی می‌کند. آبشاری به ارتفاع ۱۵ متر که در میان علفزارها و طبیعت وحشی این منطقه هر گردشگری را جذب خود می‌کند.
روستای اشتبین
در کنار ساحل رود “ارس” روستایی با معماری زیبا از دوران “صفویه” به یادگار مانده است. روستایی با معماری پله کانی به نام “اشتبین”. وجود سنگ نبشته‌ها و کتیبه‌ها در این روستا از دوران کهن و همچنین گویش زیبای “تاتی” مردم این منطقه نشان از قدمت بالای این روستا میباشد.
بازارچه مرزی جلفا
در هر سفری از هرچه گذشت از بازار گردی و خرید نمی‌توان گذشت. بازارچه مرزی جلفا در این شهر دقیقا در مرز جمهوری خود مختار آذربایجان قرار گرفته است. بازاری فعال و پر رونق که می‌توان هر وسیله‌ای را به قیمتی مناسب تر از دیگر مناطق کشور تهیه کرد.
منطقه دیزمار
منطقه‌ای که می‌توان در آن لحظات آرام بخشی را سپری کرد.
سد ارس
جاده مرزی ارس جلفا
مسیر بین منطقه “ارسباران” تا “جلفا” مسیری زیبا، مهیج، و به یاد ماندنی میباشد. یک سو درختان سرسبز و کوه‌های پر از سبزه و در سوی دیگر رودخانه زیبای “ارس” و روستاهای کشورهای همسایه ارمنستان و آذربایجان مناظر زیبایی را به وجود آورده اند.
حمام تاریخی جلفا
پارک کوهستان
کلیسای چوپان
در غرب شهر “جلفا” کلیسای زیبا و کوچکی معروف به “کلیسای چوپان” وجود دارد. این کلیسا در قرن ۱۶ میلادی توسط دو برادر چوپان ساخته شده و محل عبادت چوپانان و بیابان گردان این منطقه بوده است.
رودخانه ارس
یکی از زیباترین و جذاب ترین مناطق شهرستان “جلفا” وجود رودخانه “ارس” و گذشتن آن از کنار این شهر میباشد. سرچشمه رودخانه خروشان “ارس” ارتفاعاتی در کشور “ترکیه” میباشد.
به دلیل گذشتن از کشور ایران، مرز ایران و ارمنستان و همچنین جمهوری خود مختار آذربایجان از جمله طولانی ترین رودخانه‌های کشور میباشد.
سواحل زیبای این رودخانه به ویژه در شهرستان “جلفا” این رودخانه را از جذابیت‌های این منطقه به حساب آورده است.
مجموعه تاریخی کردشت که از نقاط گردشگری مهم این شهرستان میباشد در روستای کردشت واقع شده است.
مجموعه کردشت شامل:
۸ بنای تاریخی اعم از حمام بزرگ، عمارت، حمام کوچک، مسجد غریب، دیوانخانه، یخچال، قلعه‌ای که بنام قلعه عباس میرزا معروف است و ساخلو نظامی میباشد.
روستای کردشت که از نظر استراتژیکی نقش مهمی در تاریخ ایران به عهده داشت، شاهد جنگهای ایران و روسیه در دوره قاجار بوده است. عباس میرزا ولیعهد قاجار این منطقه را بعنوان پایگاه خود در مقابل قوای روس برگزید و با دلاوری هر چه در توان داشت نثار ایران کرد. اینک این روستا با حمام معروف و قلعه عباس میرزایش شناخته می‌شود.
امامزاده سید محمد نوجه مهر
در کنار رود ارس در روستای نوجه مهر امام زاده محمد نوجه مهر معروف به (( سید محمد آقا )) قرار دارد. مقبره این امامزاده که او را به نوادگان امام موسی کاظم (ع) نسبت می‌دهند تجدید بنا شده و دارای ضریح زیبایی است.
این آرامگاه نزد مردم از تقدس و احترام بسیار برخوردار است و هر سال کشاورزان منطقه پس از برداشت محصول برای زیارت و ادای نزورات خود به زیارت این امامزاده می‌روند.
پارک ملی کنتال
پارک ملی کنتال که از مناطق مهم طبیعی استان آذربایجان شرقی است، با وسعت ۷۰۰۰ هکتار در شمال استان آذربایجان شرقی و مرز بین المللی با جمهوری ارمنستان واقع شده است.
این منطقه با ویژگی‌های خاص طبیعی از جمله پوشش گیاهی منحصر به فرد و وجود حیات وحش با گونه های متنوع جانوری و همچنین واقع شدن در کنار رودخانه ارس و منطقه گسترده کیامکی از اهمیت ویژه برخوردار است.
پارک ملی کنتال بخش شمال شرقی پناهگاه حیات وحش کیامکی محسوب میگردد که در سال ۱۳۹۰ به پارک ملی ارتقا یافته است.
جلوه‌های کم نظیر ژئوپارکی و بقایای سنگهای آسیابهای آبی قدیمی بر قابلیتهای گردشگری کنتال افزوده است. در اوایل بهار نیز رویش لاله‌های رنگارنگ در دامنه‌های کنتال و قلعه علی بیگ به صورت زیبایی خودنمایی می‌کنند.
پارک ملی کنتال با توجه به پتانسیل‌‌های بی نظیر به عنوان بالاترین سطح پارک ملی محیط زیست استان آذربایجان شرقی ثبت شده است.
زیپ لاین جلفا
زیپ لاین جلفا یکی از زیپ لاین‌های مهیج در شمال غرب کشور است که با هم مرز بودن با جمهوری خودمختار نخجوان تنها زیپ لاین در خط مرزی کشور هست. زیبایی مسیر طی شده زیپ لاین هم به نوبه خود از زیبایی خاصی برخوردار است.
مسیر طی شده زیپ لاین منطقه آزاد ارس جلفا ۲۰۰ متر با ارتفاع ۴۰ متری از سطح زمین هست که بالای دره پارک منطقه آزاد ارس را با سرعت زیاد و مهیج طی می‌کند که ارزش بازدید شما از شهر زیبا، توریستی و تجاری جلفا را چندین برابر می‌کند.
منبع نوشته: tripyar.com
