سراب یکی از شهرهای شرقی استان آذربایجان شرقی و مرکز اداری شهرستان سراب است. این شهر با ۴۵٬۰۳۱ نفر جمعیت در سال ۱۳۹۵ خورشیدی، هشتمین شهر استان محسوب می‌شود.
سابقه تاریخی
شهرستان سراب تا سال۱۳۲۴ از بخش‌های تابعه اردبیل بود. در کتاب حدودالعام (سال۳۷۲هجری قمری) به نام‌های سرآو و سراره از این شهر یاد شده است و به دلیل این که بر سر راه ابریشم قرار داشت از قدیم الایام مورد توجه بوده است.
سراب در حمله مغول در سال ۶۱۷ هجری آسیب فراوان دید، جنگ شاه عباس و خلیل پاشا در صحرای سراب رخ داده، در سال ۱۲۰۵ هجری قمری به دستور آقامحمدخان سراب را ویران کردند و در سال ۱۲۴۲ هجری قمری نیز فتحعلی شاه مدتی برای تدارک جنگ با روس در سراب به سر برد.
موقعیت جغرافیایی
شهرستان سراب با وسعت ۳۴۵۲ کیلومتر مربع (۷.۶ درصد مساحت استان) در ۱۳۰ کیلومتری تبریز واقع شده و از سمت شمال با استان اردبیل و شهرستان هریس، از سمت شرق با استان اردبیل، از سمت غرب با شهرستان بستان‌آباد و از سمت جنوب با شهرستان میانه هم‌مرز است.
تقسیمات کشوری
طبق آخرین تقسیمات کشوری شهرستان سراب دارای دو بخش به نام‌های مرکزی (شامل دهستان‌های رازلیق، ابرغان، آغمیون، صائین، حومه و ملایعقوب) و مهربان (شامل دهستان‌های آلان برآغوش، اردلان و شربیان)، چهار نقطه شهری به نام‌های سراب، مهربان، شربیان و دوزدوزان و ۱۸۶ آبادی می‌باشد.
جمعیت
براساس نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۰، جمعیت شهرستان سراب در حدود ۱۳۱۹۳۴نفر (۳.۵ درصد جمعیت استان) و جمعیت مرکز این شهرستان ۴۴۸۴۶ نفر برآورد شده است. جمعیت شهری این شهرستان ۵۹۴۹۳ نفر و جمعیت روستایی آن ۷۲۴۴۱ نفر و تعداد خانوار آن ۳۷۰۵۳ خانوار است.
اقلیم و آب و هوا
شهرستان سراب به واسطه قرار گرفتن ما بین دو رشته کوه بزقوش در جنوب و ارتفاعات سبلان در شمال دارای آب و هوایی سرد و کوهستانی است که در تابستان معتدل و درزمستان‌ها دارای آب و هوای سرد بوده و یکی از نقاط سردسیر کشور به شمارمی‌رود.
تعداد روزهای یخبندان در سراب به طور متوسط ۱۵۰ تا ۱۴۸ روز در سال و مقدار بارندگی سالانه از ۲۵۰ میلی‌متر در نقاط پست تا ۴۸۰ میلی‌متر در ارتفاعات متغیر است.
چهره عمومی این شهرستان توسط رشته کوه سبلان در شمال و رشته کوه بزقوش در جنوب و پیوستن رشته کوه بزقوش توسط ارتفاعات ایلانجوق به سبلان در شرق شکل یافته که این عوارض باعث بسته شدن این شهرستان از سه طرف شمال، شرق و جنوب گشته و منطقه را به صورت چاله و دشتی درآورده است که به سمت غرب باز می‌شود.
ارتفاع مرکز شهرستان از سطح دریا حدود ۱۶۵۰ متر است و رشته کوه بزقوش با ارتفاع ۳۳۰۲ متر بلندترین نقطه دشت سراب را از شهرستان میانه جدا می‌سازد. کوه‌های متعددی که از شرق به غرب کشیده شده در تمام سال پوشیده از برف و یخ است.
مساحت پوشش مرتع در سطح شهرستان بالغ بر ۱۲۰هزار هکتار است.
وضعیت اقتصادی
اقتصاد منطقه با توجه به موقعیت اقلیمی و جغرافیایی حول محور کشاروزی و دامداری می‌باشد و به جهت داشتن آب و خاک مناسب و نیروی انسانی کافی اغلب اهالی منطقه در این بخش فعالیت دارند.
با توجه به این که اکثر مردم شهرستان در روستاها سکونت دارند لذا فعالیت‌های کشاورزی و دامداری به عنوان شغل اصلی در منطقه مطرح بوده و هست.
گندم، سیب زمینی، سبزیجات، حبوبات و باغ‌های سیب، گلابی، گردو و زردآلو از مهم‌ترین محصولات کشاورزی این شهرستان است که از شهرت خاصی برخوردار می‌باشد.
به علل متفاوت توجه مناسبی به صنعت منطقه صورت نگرفته؛ حتی در ایجاد صنایع تبدیلی با عنایت به این که شهرستان سراب در تولید بعضی از محصولات مانند سیب زمینی، شیر، حبوبات و غیره از جایگاه ویژه ای برخوردار است.
در بخش معدن نیز طرح نفلین‌سینیت که یک طرح بزرگ ملی است در حال اجرا بوده و بهره‌برداری از آن می‌تواند نقش بسزایی در رشد صنعتی و اقتصادی منطقه و کاهش نرخ بیکاری داشته باشد.
سراب و جاذبه های گردشگری آن
منطقه نمونه گردشگری آغمیون- سهزاب
منطقه نمونه گردشگری آغمیون – سهزاب در فاصله ۱۰ کیلومتری شمال شرقی سراب در مسیر جاده سراب – اردبیل واقع گردیده است. این منطقه که مساحتی بیش از ۵۰ هکتار را شامل می‌شود، یکی از مناطق بکر و طبیعی شهرستان سراب می‌باشد.
منطقه به واسطه قرار گرفتن در دامنه‌های کوه سبلان آب و هوایی خنک در تابستان و برفی زمستانی را شاهد می‌باشد. موقعیت کوهستانی منطقه و وجود رودخانه آغمیون چای که از کوه سبلان نشات گرفته و از روستاهای سهزاب و آغمیون جاری می‌گردد، موجب سرسبزی منطقه با پوشش گیاهی مرتع و یک دست گردیده است.
دامنه‌های منطقه و حواشی رودخانه در مسیر جریان آب تا روستای آغمیون جنگل گون بوده و درختان خودرو و باغات میوه، زیبایی وصف ناپذیری را در منطقه حاکم ساخته است.
این منطقه به دلیل جاذبه‌های قابل توجه طبیعی با قابلیت توسعه گردشگری در سال ۱۳۸۸ در جریان دور سوم سفرهای استانی ریاست محترم جمهوری با آذربایجان شرقی به عنوان منطقه نمونه گردشگری به تصویب هیات وزیران رسید.
حاکمیت اقلیم ویژه در این منطقه موجب توسعه محصولات زراعی و لبنی طبیعی گردیده است. سیب، گلابی، زردآلو و عسل طبیعی تولید شده در در باغالت و دشتهای بهشت گون منطقه از شهرت ویژه برخوردار می‌باشد.
منطقه نمونه گردشگری اسبفروشان
در طول دامنه‌های سرسبز بزقوش چشمه‌ها و آبگرم‌های متعددی وجود دارد. یکی از این آبگرم ها “آبگرم اسبفروشان” می‌باشد. اسم این آبگرم از نام روستایی که در پایین دست چشمه به همین نام قرار دارد گرفته شده است.
آبگرم اسبفروشان با توجه به موقعیت زیبای طبیعی و اثر درمانی آن از دیرباز مورد توجه اهالی منطقه واقع شده است. بطوریکه در دوره ولیعهدی عباس میرزا، حاکم منطقه دستور ساماندهی آبگرم را صادر می‌کند.
پیرو این دستور بر چشمه آبگرم بنایی به سبک بناهای دوره قاجار که متشکل از طاقهای گنبدی شکل با مصالح آجر و ملات آهک بوده احداث می‌نمایند.
متاسفانه، این طاق نماهای زیبا و تاریخی طی سالهای اخیر در توسعه استخرها تخریب و از بین رفته اند. در حال حاضر تنها نمونه هایی از بنای اصلی مابین دو استخر بجا مانده است.
بلندترین نقطه در محدوده طرح این منطقه ۳۲۶۹ متر از سطح دریا ارتفاع داشته و حداقل ارتفاع ۱۶۵۰ متر می‌باشد.
منطقه نمونه گردشگری اسبفروشان در ۲۲ کیلومتری جنوب سراب واقع گردیده و طول مسیر از مرکز شهرستان تا آبگرم آسفالته می‌باشد. در این محدوده دو استخر مجزای مردانه و زنانه به ابعاد ۴×۸ متر بصورت بهداشتی احداث گردیده است.
همچنین جهت توسعه صنعت گردشگری در منطقه و رفاه حال مسافرین محترم زیرساختهای گردشگری احداث گردیده و به مرور در حال تکمیل و تجهیز می‌باشد. از جمله این موارد می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
مسجد، آب بهداشتی، برق رسانی، احداث دو باب سرویس بهداشتی، احداث ۵۰ آلاچیق، غذاخوری، مهمانپذیر و … .
ویژگی‌های آبگرم:
دبی آب چشمه بین ۵ تا ۱۵ لیتر بر ثانیه می‌باشد. مظهر چشمه آتشفشانی، درجه حرارت آن بین ۳۵ تا ۷۵ درجه سانتیگراد در نوسان بوده و چشمه در ردیف آبهای سولفات سدیک قرار می‌گیرد.
از پایین دست آبگرم اسبفروشان، چشمه آب سردی که آبش بسیار گوارا و اشتها آور است جاری می‌باشد. آب چشمه به دلیل گذر از روی ماسه و شن تلالویی طلایی دارد و به همین دلیل نزد اهالی محلی به “قزل بلاغ” یعنی چشمه طلایی معروف است.
منطقه گردشگری و کمپینگ اردها
این منطقه در سه کیلومتری روستای اردها و ۲۰ کیلومتری جنوبشرقی سراب در دامنه بهشت گونه بزقوش و در جوار باغ‌های طبیعی، در یک منطقه سرسبز با آب و هوای مطبوع قرار گرفته است.
در این منطقه چشمه آبگرمی واقع شده که در ردیف آبهای سولفات سدیک قرار گرفته و مواد ویژه ناچیزی دارد.
در کنار چشمه، رودخانه نسبتاً پر آبی نیز که از ارتفاعات بزقوش سرچشمه می‌گیرد در جریان است. جهت استفاده از آبگرم، دو باب استخر مجزای زنانه و مردانه به شکل سنتی در محل ساخته شده است.
با توجه به استعداد چشمگیر منطقه اردها در حوزه گردشگری و استقبال قابل توجه مسافران، تعدادی آلاچیق، نماز خانه، بوفه، سرویس بهداشتی و راه دسترسی آسفالته از میان باغات سر سبز منطقه توسط اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در این منطقه احداث گردیده است.
طبیعت و باغات موجود در منطقه اردها به ویژه باغات درختان گردو و زردآلو، علیرغم کوهستانی بودن منطقه، از دیگر نقاط شهرستان متمایز بوده و جلوه خاصی به منطقه بخشیده است.
منطقه اردها از نظر تاریخی نیز یکی از مناطق مهم منطقه می‌باشد. این منطقه اردوگاه قشون مغول در لشکر کشی به منطقه بوده است.
سنگ نبشته اورارتویی رازلیق
در قرن نهم قبل از میلاد از اقوام بومی کوهستان‌های جنوب قفقاز دولت تازه ای بوجود آمد که به “اورارتو” شهرت یافت. اورارتوها در کشورگشایی‌های خود مناطق آذربایجان فعلی را نیز تسخیر کردند.
دو کتیبه سنگی رازلیق و نشتبان واقع در شهرستان سراب از یادگاران دوران حکومت پادشاهان اورارتو می‌باشد، که به فتح نامه شاهان اورارتو شهرت یافته اند.
کتیبه سنگی رازلیق مانند کتیبه اورارتویی نشتبان کاملاً رو به جنوب و در دل سنگ خارایی به رنگ خاکستری مایل به آبی در بدنه کوهی بنام زاغان نقر شده است.
این کتیبه به فرمان آرگیشتی دوم، پسر روسا پادشاه اورارتو، تقریبا طی سالهای ۷۶۰ قبل از میلاد در لوحی سنگی به ابعاد ۸۲ ×۱۱۰ سانتی متر و در شانزده سطر به خط میخی نقر شده است.
متن کتیبه حکایت از حکومتی قدرتمند قبل از اورارتو در منطقه دارد. بطوریکه در سطر هشتم اصطلاح “به زور ” را درتسخیر قلعه یادآور می‌شود. از طرفی قدرت و جایگاه خداگونه پادشاهان اورارتو را نیز نشان می‌دهد.
همانگونه که در متن کتیبه آمده است در محل کتیبه قلعه‌ای نظامی وجود داشته است.
آثار این قلعه هنوز هم در محل مشهود می‌باشد. در آن دوران از پای کوه زاغان تا پای کتیبه پلکانی به طول ۲۰۰ متر در بدنه کوه با حکاکی سنگها تعبیه شده بود که به مرور زمان فرسوده شده ولی چندین پله در پای کوه هنوز بصورت نیمه فرسوده و مدفون در خاک باقی مانده است.
کتیبه رازلیق علاوه بر تاریخ ۲۸۰۰ ساله در منطقه ای بسیار زیبا و سرسبز با رودخانه ای نسبتاً پر آب و نشات گرفته از دامنه‌های سبلان واقع شده است. درهم آمیختگی تاریخ با طبیعت بکر جذابیت ویژه ای به این منطقه از شهرستان سراب بخشیده است.
این کتیبه در سال ۱۳۴۷ با شماره ۷۹۱ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است. تاریخ ثبت ملی این اثر با توجه به محدودیت ثبت آثار در آن دوره، اهمیت و جایگاه والای تاریخی و فرهنگی آن را نشان می‌دهد.
سنگ نبشته رازلیق در شمال جغرافیای سراب و به فاصله ۱۲ کیلومتر از مرکز شهر در بستر رودخانه “پسلر” واقع شده است. ۸ کیلومتر از مسیر آسفالته بوده و بقیه مسیر شوسه می‌باشد.
این سنگ نبشته علیرغم نام ظاهری آن در دره رودخانه پسلر در کفشن روستایی بنام دیزج سفید و مابین روستای میراکوه علی میرزا و دیزج سفید قرار گرفته، ولی بنام سنگ نبشته رازلیق شهرت یافته است. کتیبه از روستای رازلیق ۴ کیلومتر و از روستای دیزج سفید یک کیلومتر فاصله دارد.
The Razliq Inscription, Sarab (760 B.C.)
ترجمه‌ی متن سنگ نبشته‌ی اورارتویی رازلیق، سراب (۷۶۰ ق. م)
۱- به لطف خالدیآرگیشتی،
۲- پسر روسا، می‌گوید: من در سرزمین آرخو اقامت گزیدم
۳- از اینجا و کشور اوشولو دشمن را سرکوب کردم
۴- (و) کشور بوقو را.
۵- از آنجا به رودخانه مونا رسیدم. از آنجا برگشتم (و) سرزمینهای گیردو
۶- و گیتوخَنی و طویشدو را گرفتم. در جنگ شهر رو..نیتارنی پیش رفتم
۷- من سرزمینها را گرفتم (و) آنها را خراجگزار (خود) کردم.
۸- و این قلعه را ساختم.
۹- آن را شهر آرگیشتیردو نامیدم
۱۰- برای تقویت (شهر) بیاینیلی و برای تضعیف کشورهای دشمن
۱۱- به بزرگی خالدی (من) آرگیشتی (هستم)، شاه قدرتمند،
۱۲- شاه کشورهای مسلح (؟)، شاه بیاینیلی، شاه شاهان،
۱۳- سرور شهر توشپا. آرگیشتی می‌گوید
۱۴- هر کسی نام مرا (از اینجا) پاک کند یا به این کتیبه آسیب برساند، (خدای) خالدی، خدای طوفان،
۱۵- خدای خورشید، (و همه) خدایان او را در زیر نور خورشید (از زمین) پاک کند.
امامزاده بزرگ سراب
امامزاده بزرگ سراب یکی از مکان‌های مذهبی سراب بوده که در داخل شهر واقع گردیده است. ساختمان امامزاده یک بنای تاریخی و متعلق به دوره قاجاریه می‌باشد.
این بنا طی دوره‌های متعدد مرمت و بازسازی شده و هم اکنون با فراهم کردن یک محیط دل انگیز و آرام با فضای روحانی و معنوی مکان امنی را برای زائران و مسافران فراهم آورده است.
محوطه بیرونی امامزاده نیز با چیدمان غرورآفرین نماد تاریخ معاصر این سرزمین، به واسطه آرامگاههای مطهر شهدای جنگ تحمیلی گل آذین گشته است.
مسجد اسنق
مسجد سنگی اسنق در بخش مهربان و در مرکز روستای اسنق واقع شده است. قدمت این مسجد به دوره ایلخانی می‌رسد و از چهار ستون سنگی استوانه ای یکپارچه تشکیل شده که در دو ردیف قرار گرفته اند و شامل یک ایوان ذوزنقه شکل گردیده که سقف ایوان بر دو ستون سنگی یکپارچه مارپیچی با سرستونها و پایه‌های حجاری شده استوار گشته است.
مرمت این بنا از سال ۱۳۸۲ توسط میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آغاز و در سال ۱۳۸۵ به اتمام رسیده است. این مسجد با شماره ۲۵۴۳ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
مسجد جامع سراب
مسجد جامع سراب قدیمی‌ترین اثر دوران اسلامی شهر سراب است، این مسجد بدون گلدسته و مناره بوده از نظر ساختمانی عبارت است از یک شبستان بزرگ و یک حیاط کوچک در سمت غربی آن و دو درب ورودی، یکی در شرق و دیگری در ضلع غربی که حیاط غربی را به مسجد مربوط می‌سازد و سه محراب و ۶۰ ستون آجری قطور و مختلف الاندازه دارد و بر فراز آن ستون ها طاقهای جناقی از چهار سو گنبد کوچکی را بر خود حمل می‌نمایند.
مسجد جامع سراب در سال ۱۳۴۷ تحت شماره ۷۹۷ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است. این مسجد در سالهای اخیر توسط اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مورد مرمت قرار گرفته است.
موزه مردم شناسی عشایر آذربایجان
موزه مردم شناسی عشایر آذربایجان به عنوان اولین موزه عشایری ایران از جمله موزه‌های مردم شناسی کشور است که در ساختمان قدیمی حمام جلال سراب با مساحتی حدود ۶۵۰ متر مربع در داخل شهر بنا شده است.
بنای موزه متعلق به دوره قاجار بوده و در این دوره بعنوان حمام عمومی شهر مورد استفاده قرار می‌گرفته است. اسم حمام برگرفته از نام مالک آن بنام “جلال” می‌باشد.
حمام جلال دارای دو بخش مجزای زنانه و مردانه بوده و در هر بخش خزینه ای جهت تجمع آب گرم تعبیه شده بود. گرمخانه مرکزی حمام در محل اتاق مدیریت فعلی موزه قرار داشته است.
هدف این موزه به تصویر کشیدن زندگی عشایر آذربایجان می‌باشد. در این موزه زندگی عشایری، فعالیتها، پوششهای محلی، تولیدات و آداب و رسوم عشایری به نحوی به نمایش گذاشته شده است که با زبان خاموش فریاد رسای خویش را در گذرگاه تاریخ به صورت آشکار و ملموس به چشم و گوش اهل نظر طنین انداز می‌سازد. این موزه از بخش‌های مختلفی تشکیل شده است که عبارتند از:
بخش اداری، اطلاع رسانی، کتابخانه تخصصی، ماکت‌های مختلفی از نحوه زندگی و زیستگاه عشایر، تابلو نوشته ها، تصاویر متنوع از جلوه‌های فرهنگی عشایر آذربایجان، فضای مرتع و چوپان، غرفه سینمای سنتی، بخش فرآورده‌های سنتی و بومی لبنیات، آلاچیق، غرفه اشیاء اعتقادی و زیورآلات و … .
ساختمان موزه در سال ۱۳۸۰ تحت شماره ۴۱۹۹ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید، و بعد از مرمت و بازسازی، تجهیز و تکمیل در سال ۱۳۸۵ همزمان با هفته میراث فرهنگی فعالیت خود را بعنوان موزه مردم شناسی آغاز نمود.
منبع نوشته: eachto.org
پل گاودوش آباد اوقان
پل گاودوش آباد اوغان در ۸ کیلومتری شهرستان سراب، سر راه روستای اوقان به روستای گاودوش آباد واقع شده است و مربوط به دوره صفوی است و در هشت کیلومتری شمال سراب واقع شده است. این اثر در تاریخ ۲۴ تیر ۱۳۸۲ با شمارهٔ ثبت ۹۱۸۳ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
منبع نوشته: tripyar.com
آب گرم جلده باخان یکی از مکان های تفریحی سراب
روستای نرمیق در جنوب شرقی شهر سراب قرار دارد و آب گرم جلده باخان در نزدیکی این روستاست. دمای آب چشمه بین ۳۵ تا ۷۵ درجه سانتیگراد در حال تغییر است.
به دلیل آتشفشانی بودن سر‌منشاء چشمه، آب آن دارای سولفات سدیم است و مواد معدنی دیگری ندارد. برای شنا کردن نیز استخری ساخته شده است که گردشگران از آن استفاده می‌کنند.
منبع نوشته: otaghak.com
